Năm nào cũng vậy, cứ đến Tết, khi nhắc đến thơ xuân thì ai cũng biết đến bài thơ Ông Đồ của thi sĩ Vũ Đình Liên. " Mỗi năm hoa đào nở - Lại thấy ông đồ già..." được đăng lần đầu trên báo năm 1936 trên báo Tinh Hoa. Chỉ một bài thơ này, thi sĩ Vũ Đình Liên (V Đ L) đã có 1 chỗ ngồi trên thi đàn Việt Nam và từ đó đến nay không thấy thi sĩ có thêm bài thơ xuân nào khác nữa. Người thì bảo thi sĩ làm sao có thể làm bài thơ xuân nào khác hay hơn bài Ông Đồ! Vụ Nhân Văn-Giai Phẩm xẩy ra tại miền Bắc cuối thập niên 1950 không thấy thi sĩ V Đ L dính líu vào giống như các ông văn, thi, nghệ sĩ khác (như Xuân Diệu, Huyền Kiêu, Nguyễn Công Hoan, Đoàn Giỏi...) ra mặt đánh lại các bạn thơ văn của mình.
Đúng là trong vụ Nhân Văn-Giai Phẩm thì chúng ta không thấy có mặt thi sĩ V Đ L (cũng như 1 số các văn, thi sĩ khác). Lý giải cho việc này thì ngay từ năm 1959, ông Hoàng Văn Chí trong quyển Trăm Hoa Đua Nở Trên Đất Bắc đã chỉ ra là: " Những người đã sống bằng văn chương lãng mạn dưới thời thực dân Pháp, không chống thực dân Pháp thì với chế độ mới (Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa) họ cũng sẽ không chống. Thời còn thực dân Pháp, họ đã được hưởng thụ thì thời Cộng Sản đến, họ trở thành công bộc cho chế độ cũng giống như hồi trước họ là công chức cho thực dân Pháp. Chỉ có điều khác trước là bây giờ họ không sáng tác nữa. Thế Lữ và V Đ L là các thí dụ ".


Bài thơ Ông Đồ ra đời năm 1936 ở cái buổi cựu học (chữ Hán) hầu như đã nhường bước cho nền học mới (chữ Pháp, chữ Quốc Ngữ) thì tất nhiên với những người có lòng hoài cổ sẽ thấy buồn khi nhìn hình ảnh một ồng đồ (viềt chữ bán) vắng khách (mua chữ) trong ngày xuân. Cảnh buồn người có vui đâu, thi sĩ còn nhân cách hoá khi cho mực, nghiên, giấy chung với nỗi buồn của mình: " Giấy đỏ buồn không thắm - Mực đọng trong nghiên sầu " mà người đọc cũng chung nổi niềm của thi sĩ khi hiển hiện thành quách cổ, người muôn năm cũ, luỹ tre xưa... trong trí tưởng của mình.



Hoa tay thảo mấy nét - Như phượng múa, rồng bay

Nhiều người không biết là thi sĩ V Đ L thực ra còn có các bài thơ Ông Đồ khác. Những bài thơ Ông Đồ này có tựa không ăn nhập gì với ý thơ nhưng dựa vào bài thơ Ông Đồ năm xưa mà thành. Đọc các bài thơ Ông Đồ khác này của thi sĩ V Đ L thì ta thấy thi hứng của ông không còn. Ông không dám làm thơ gì khác chỉ quanh quẩn với nhịp điệu của bài thơ Ông Đồ năm cũ mà bộc bạch tâm sự (chỉ biết làm thơ, không có ý gì khác), trải lòng (tiếc nhớ thời xưa khi làm thơ Ông Đồ) hay thậm chí ca ngợi chế độ (muốn được yên thân). Lời thơ lủng củng, ý thơ rất xoàng... được thi sĩ sáng tác cách quãng (từng bài thơ) cả nhiều năm mới có. Có lẽ biết mình không thể làm thơ được như xưa nên thi sĩ V Đ L đã từng viết: " Tôi bao giờ cũng có cái cảm tưởng là không đạt được ý thơ của mình. Cũng vì không tin thơ tôi có chút giá trị gì nên đã lâu tôi không làm thơ nữa ".
Thi sĩ Vũ Đình Liên
Bài thơ Ông Đồ sáng tác năm 1974 (bài thơ này có tựa là Thuỷ Chung):


Năm nay đào lại nở
Chật quãng chợ hương hoa
Từ dậy sâu quá khứ
Ông đồ lại hiện ra

Sáng nay mưa sớm tạnh
Nắng nằm trên giấy hồng
Một đám người ngồi cạnh
Có nhà thơ ngồi cùng

Tôi xin đôi câu đối
Cụ rọc tờ giấy điều
Bàn tay của gạch nối
Những nét chữ thân yêu

Bài thơ ông đồ mới
Dưới bút cụ nở ra
Tôi chân thành chép lại
Đánh dấu một mùa hoa

Chỉ thêm lời ghi chú
Văn thơ xưa, thơ nay
Thủy chung một lòng cũ
Dù vui buồn đổi thay
Bài thơ Ông Đồ sáng tác năm 1977 (bài thơ này có tựa là Hạnh Phúc):


Năm nay đào nở rộ
Mừng hội đảng, hội dân
Bút ông đồ lại họa
Những nét chữ đẹp thân

Cờ biển ngập phố phường
Cành đào bay thắm đỏ
Như cả ngàn mùa xuân
Nở hoa trên mỗi chữ

Thấy trong lòng say xưa
Dừng chân không muốn bước
Nghe đọc những vần thơ
Ngợi khen những nét bút

Xuân Cộng Hòa Xã Hội
Mai, đào kia thơm lụa
Một nguồn hạnh phúc mới
Trào ngọn bút, dòng thơ


Bài thơ Ông Đồ khác không rõ năm (bài thơ này có tựa là Mùa Xuân Cộng Sản):


Một cây đào muôn thuở
Năm, bốn mùa nở hoa
Một ông đồ bất tử
Tay với bút không già

Hoa liền màu sông núi
Chữ thắm linh hồn chung
Cành đào và câu đối
Ngàn đời Tết Việt Nam

Nghiên bút xưa vẫn dọi
Từ ngàn xưa bài thơ
Từ ngàn năm câu đối
Đảng sáng tạo bây giờ

Nghệ sĩ với ông đồ
Tình nước non vô tận
Như đảng với bác Hồ
Hương đất trời Cộng Sản

Năm, năm đào lại nở
Vui người mới, hồn xưa
Một mùa xuân bất tử
Dưới nét họa lời ca


Và bài thơ Ông Đồ sáng tác tháng 1, 1982. Thi sĩ ghi chú khai Bút Xuân Nhâm Tuất, thân gửi cháu Thanh Yên (có tựa là Bóng Ông Đồ):


Mỗi năm hoa đào nở
Lại thấy bóng ông đồ
Bút nghiên và giấy đỏ
Ngồi đúng chỗ ngồi xưa

Ôi! cái nghiệp nghiên bút
Tô điểm cho cuộc đời
Người chết nghiệp không dứt
Nợ tiền kiếp luân hồi

Trải trăm ngàn dâu bể
Giấy mực màu không thay
Chữ nhân và chữ nghĩa
Vẫn những nét thẳng ngay

Ông đồ vẫn ngồi đấy
Khăn áo bạc màu xưa
Nhắc cho người qua thấy
Lẽ nhân đạo, Thiên cơ

Cách mạng là nhân nghĩa
Ông đồ là thi thư
Chữ tuôn dòng thiện mỹ
Từ ngón tay ông đồ

Phạm Thắng Vũ
Dec 20, 2014.