Thơ của bộ lạc Tà Ru

____________

Chân Diện Mục

Các cụ nói : Thơ có cùng rồi sau mới hay ! Quả đúng vây . Nhiều người đã từng sống trong những hoàn cảnh khó khăn , o ép , buồn bực nên có những tâm trạng âm u , buồn dai dẳng , nhớ loăng quăng, mơ mộng lều bều ... ! NHững người này chắc đã hơn một lần hứng thơ bị tịt ! Bị tịt vì nút lọ bị đóng hay cảm giác bị treo lơ lửng giữa vòm trời đen kịt , không thể với tay hái xuống ! mà khi thoát ra được khỏi vùng trời đó thì hứng thơ như vạn ngọ vô cương cứ thế tuôn tràn ra ngón tay mỏi mệt , ngọn bút mốc meo và tâm hồn hoang mạc . Hứng thơ cứ thế , qua cánh đồng cổ mộ , qua chùa tháp quay lưng , trở về những căn lều thở dài . Và rồi những " biệt thự hoang thơ đó ( không phải những nhà thơ ) cứ tuôn tràn ra những tâm trạng , những cảm nghĩ , những lất lây của những con người nửa người nửa ma một phần ba thần thánh ấy . 

Tôi muốn nói đến những tuyệt phẩm thi ca của gần nửa thế kỷ qua của những con người bộ lạc TÀ RU

Khi mà thế sự đã lắm lời thì các chàng thi sĩ lại kiệm ngôn , trở về thì thào với chính mình , hoặc viết lăng nhăng để lại cho đàn sau . Nhưng chính vì ý tại ngôn ngoại ( nghề của chàng mà ) nên ta đọc thấy ở những chàng này những thống khổ mơn trớn , , những an ủi trêu ngươi và những tỏ tình giựt mắt .

Trong một tâm hồn lấn cấn , mâu thuẫn , chàng thi sĩ có một chút hơi Thiền trong góc tim , đã tìm thấy tình yêu giữa rừng khuya tàn bạo

Nhưng ánh mắt không căm thù đã cháy

Vì yêu em trên cây lá đọng sương mai

TS

Sự cao cả của thi sĩ là trong cái tầm thường hèn yếu của rừng khuya , đã hướng tới một tình yêu rất thiền !

Mười năm trời lang thang trong dằn vặt , thi sĩ không ngừng nhớ về quê hương đau khổ :

Mười năm sau anh băng rừng vượt suối

Tìm quê hương trên vết máu đồng hoang

Chiều khói nhạt như hồn ai còn hận tủi

Từng con sông , từng huyết lệ lan tràn

TS

Trước sự thúc vào be sườn thi sĩ đòi thơ , chàng đã cởi áo thầy tu , bước chập chờn heo hút giũa tiếng gọi ma thiêng đó

Ai tóc trắng hững hờ trên tuyết lãnh

Bước chập chờn heo hút giữa chiều sương

TS

Trong khi bị những hạt mưa cứ cứa mãi vào hồn , Khoa Hữu không thể nào tịnh tâm được , ông chỉ thở dài đưa tay vuốt vuốt vào khoảng không , không biết là vuốt nước mưa hay vuốt mắt cho người hay tự vuốt mắt cho mình :

Ngón tay vuốt mãi bàng hoàng

Tóc ta còn nắm cỏ hoang trên đầu

Ngồi chờ mưa tạnh kiếp sau

Nén nhang mưa thắp chiều sâu mộ phần

Ôi ! Những ngày mỏn hơi trong ngõ hẹp , thiếu sụ an ủi của ả Phù Dung , hẳn Vũ Hoàng Chương đã nghĩ đến những giây phút ( tôi nhấn mạnh giây phút chứ không phải tháng ngày ) hạnh phúc bên chén cơm khô ít ỏi :

Ngày tới bữa ăn càng nhớ vợ

Đêm về giấc ngủ lại thương con

VHC

Còn nhớ tới vợ con là còn tỉnh táo và còn yêu đời (?)

Nhắc đến vợ con , không thể không nhớ tới Hoàng Hưng :

Bàng hoàng biết thực hay mơ

Bừng con mắt dậy nát nhừ ruột gan

Nửa đời sự nghiệp tan hoang

Con là còn lại với ngàn năm sau

Trời ơi , xin chớ hại nhau

Cha xin gánh hết thương đau kiếp này

HH

và khi nhắc tớ cơm , ta thấp nghẹn nghẹn khi một tác giả vô danh đã tả một chén cơm đổ xuống :

Xuất cơm tôi một hôm đánh đổ

Tôi còn đương đau khổ nhìn theo

Thì nhanh như một đàn heo

Bốn năm đầu bạc giẫm trèo lên nhau

Bốc ăn một lúc sạch làu

Miêng cơm , miếng đất , làu bàu chửi nhau

Vô danh

Và cũng cái ông Hoàng Hưng kia lại chan nước mắt vào cơm và ... nghẹn :

Nhai miếng cơm khô giữa nắng

Trệu trạo trong mồn nuốt khó trôi

Bạn giục ăn nhanh không người mắng

Bỗng nghẹn lưng chừng nước mắt rơi

H.H.

Cũng có người không nhớ những bữa ăn mà lại nhớ đến những giấc mơ , giấc mơ được ăn thịt :

Tôi hãy tưởng tượng một hôm tôi được ăn thịt

Tôi vui vẻ cười

Trần vàng Sao

Có những người trong hoàn cảnh ẻo ẹo , chẳng ra ngô khoai , chẳng là sáng tối , chẳng chiều bước người , khiến người ta nửa khóc nửa cười , lại sinh tâm nổi loạn , muốn cười cùng Phật Tổ , muốn bá cổ Diêm Vương , nói tóm lại là những chàng muốn phá bĩnh ... và ngông tới bến ... tỷ như Liêu Tiên Sinh muốn uống rượu say rồi cùng bạn ... " kéo bé đi đái rong "

Đó là cái ngông tự phát , không có ai chỉ đạo . Cái ông Liêu Tiên Sinh này không biết là say hay tỉnh mà ông tả cảnh âm dương lộn tùng phèo
:

Quần thần mặt mũi như trâu ngựa

Quân lính sai nha khác tính người

Quan lại tham tiền nên tối mắt

Dân đen có miệng phải câm lời

Dưới trên một lũ y khuôn đổ

Có mắt nhưng mà chẳng có ngươi

không biết là ông chán nhân gian tới cỡ nào mà ông xuống cõi âm tới ... ba bận lận . Một bận chính tay Diêm Vương viết thiếp mời :

Trộm cướp nhóm bầy xanh ngắt mặt

Nhà tu từng lớp nín khe hơi

Âm ty chẳng khác gì nhân thế

Cũng lắm hoa thơm lắm bọ giòi

Liêu Tiên Sinh

Ngông đến thế ... thì cụ Tản Đà cũng chào thua

Một nữ cư dân bộ lạc là bà Cao Mỵ Nhân , một người mà tôi rất ái mộ . Bà không có giọng than vãn oán hận nhiều , và gần đây bà lại càng làm thơ tình cảm nhiều . Nhưng đọc hết thơ bà ta vẫn thấy nhiều câu phảng phất vẻ đẹp của núi rừng bộ lạc:

Chưa hề thấy một làn mây

Chỉ toàn sương tỏa khói bay mịt mù

Tháng ngày ảm đạm màu thu

Lá hoa cây cỏ mơ hồ đi hoang

Xòa diêm xem giấc hồng hoang

Xa xăm tiếng dế gọi đàn chiên xưa

và cư dân dù nam hay nữ cũng vang vọng bên tai câu hỏi của lửa chiến chinh :

Chị đứng bên song hay đóng cửa

Cửa nào khép kín được cơn mê

Đang vùng vẫy hỏi thời binh lửa

Ai thắng ai thua sớm trở về

C.M.N.

Cao thoại Châu , một cư dân bộ lạc , tuy không nhiều thâm niên , nhưng đã là TÀ RU thì đều có tâm trạng không thần thánh hóa chàng chiến tranh và rất không ưa trò chơi đánh đấm

Biển coi thế mà dìm người xuống đáy

Cướp của nhau sự sống tự ông trời

Người coi thế mà không hơn như vậy

Giết nhau xong còn vỗ tay cười

Chàng nhạc sĩ tình yêu nổi tiếng một tho72iCung Trầm Tưởng khi nhập vào bộ lạc cũng đem nàng Diva của chàng nhập vào với tuyệt bích đau thương

Đau thương nhuốm mắt em kỳ ảo

Ngời tỏ lưu ly tuyệt bích hồn

Ôi ! Tâm hồn người Tà Ru , ta không mổ xẻ để kiểm điểm được , nhưng ta vẫn có thể cảm thông cùng họ . Những con người rất quý trọng phần hồn , họ không muốn ai " lục lọi " tâm hồn họ :

Chúng ta bực mình khi thấy người khác

Lục lọi đồ đạc của mình

Có lý nào chúng ta lại làm thinh

Khi người ta lục lọi một thứ

Quý hơn đồ đạc

Quý hơn cả tự do

Đó là tâm hồn con người

Nguyễn hữu Nhật

Vũ Hoàng Chương hẳn không thích cái sự nhòm ngó vào tâm hồn con người , nên ông mượn bức tranh gà lợn để lộng ngôn thành những câu thú vị :

Rằng vách có tai thơ có họa

Biết lòng ai đỏ mắt ai xanh

Mắt gà huynh đệ bao lần quáng .....

Nói chung người của bộ lạc này đều buồn , buồn vì thân phận , gia cảnh và môi trường chung quanh :

Trẻ con đói xanh như tàu lá

Cày bừa phụ nữ đảm đang

Chốn thôn trang vắng bóng trai làng

Giấy báo tử rơi đầy mái rạ

Buồn tất cả

Chỉ có cái loa là vui

Vô danh

Đã buồn , rất buồn , nhiều buồn và dĩ nhiên là sở hữu nhiều đêm trắng :

Đêm hãi hùng

Ta ở đâu đây

Đêm không chợp mắt chờ sáng

Sàn xi măng vảy ghẻ rụng đầy

Hoàng Hưng

vì sở hữu nhiều đêm trắng như thế nên kéo theo sự sợ hãi luôn đeo bám lên gáy , lên vai :

Người về từ cõi ấy

Giữa phố đông nhồn nhột sau gáy

Một năm sau còn nghẹn giữa cuộc vui

Hai năm còn mộng toát mồ hôi

Ba năm còn nhớ một con thạch sùng

Mười năm còn quen ngồi một mình trong bóng tối

Một hôm có kẻ nhìn trân trối

Một đêm có tiếng bâng quơ hỏi

Giật mình

Một cái vỗ vai

Hoàng Hưng

bài thơ người về này đã nhận được một giải thưởng , không biết tác giả có vui không ? Ôi ! Một sự vui trên nỗi buồn !

Nhưng buồn nhất là rừng cỏ ngượng ngùng , sơn hà rét buốt và đêm trường tê dại

Xuân đây rừng núi vạn trùng

Đồng hoang cỏ dại ngượng ngùng đâm bông

Hạ đây nắng rực lửa hồng

Bắt người đổ lệ tưới đồng cho xanh

Thu đây thôi hết chuyện tình

Bỏ nàng thui thủi một mình sao đang

Nhác trông hai sắc xanh vàng

Sắc xanh mồ cỏ sắc vàng màu da

Đông sang rét buốt sơn hà

Khói sương cũng trắng như là vải tang

Trần Minh Hải

Nếu Trịnh công Sơn gọi tên bốn mùa thì người Tà Ru bị bốn mùa trù ẻo . Tiếng Đỗ Quyên của ông Trần Minh Hải đã kêu suốt bốn mùa khiến ông rớt từng đoạn xương :

Nghe như rơi rớt xương từng đoạn

Tuyết rụng từng bông trắng mái đầu

và ông

Hóa cột đèn tôi đứng khóc trong mưa

Cũng như Nguyễn Du , Trần Minh Hải rất thâm cảm nỗi đau của đàn bà . Người đàn bà lấy chồng trong bộ lạc tà ru có nhửng nỗi đau ứ máu trong tim , muốn xé trời gào thét cho đến khi tê lòng trước bia mộ , trước lóng xương xủa chồng :

đi lấy xương chồng

Về anh nhé bàn tay em mở lối

Đây đàn con đang đợi thắp hoa đèn

Bao năm dài mái tóc vẫn còn đen

Anh vẫn trẻ trong lòng em mãi mãi

và cắt tóc để lại bên mộ chồng

Nửa khuya chợ thấy mơ màng

Bông lau hóa hiện tóc chàng bạc phơ

.........

Anh nằm rét gió lạnh xương

Lá khô đắp mặt cỏ vàng ủ thân

.........

Hồn anh nương ngọn cỏ may

Bông nghiêng chiều gió theu đầy áo em

.........

Tóc em xin gởi lại người

Buộc lên bia mộ giữa trời heo may

Trần Minh Hải

Nhưng ở đời dường như luôn có những mâu thuẫn , những ý nghĩ chạy suôi lên ngược . Giữa những oán hận có những bao dung , giữa những sầu thương có những hy vọng . Và các thi sĩ hay hốt nhiên có những câu hỏi và những mong ước bâng quơ .

Nếu Tuệ sĩ có những câu đau đớn :

Bóng tối vương đầy đôi mắt sâu

.....

Giấc mơ không kín dãy song tù

thì ông cũng có những câu mơ mộng :

Cho ta chút nắng bên song cửa

Để vẽ hình em theo bóng mây

Đoàn viết Hoạt sống trong quán trọ :

Trong quán trọ này

Giữa bao la trời đất

Và hiu quạnh lòng người

Ta như nghe thấy

Từng ngọn gió mùa Đông Bắc

bị gió Động Bắc quất rát da rát thịt , và bị cơn lốc xoáy :

Như cơn lốc cuốn vào vòng đáy thẳm

Vào vưc sâu im vắng đến vô cùng

nhưng ôn vẫn muốn truyền đi ngọn lửa sưởi ấm

Nguyện đem sưởi ấm lòng nhân thề

Cho đời bừng nở đóa từ tâm

Đoàn viết Hoạt

TRong khi Tô Thùy Yên , bậc thầy của dùng chữ và đặt câu , đưa ra những câu hỏi trừu tượng , siêu thực :

Đã hơn thế kỷ mòn trông đợi

Mù mịt giang sơn rẽ lối hoài

Trời cao không lẽ quay lưng mãi

Thức dây đi nào gỗ đá ơi

thì Tú Kếu , bậc thầy của thơ chém treo ngành lại đi tới chỗ phá chấp , buông xả trong những ngày cuối đời . Chàng đã bỏ lại những nỗi buồn ở sau lưng :

Ôi những buồn chất ngất

Trôi sạch tự khi nào

để vung tay vừa đi vừa hát :

Hãy cứ đi trên đường

Cất tiếng ca cùng gió

và:

Gối đầu lên đá nhìn trăng sáng

Rừng núi sương mù ướt chẳng hay

Tú Kếu

Nhưng Khoa Hữu không có cái xả buồn cuối đời như Tú Kếu , ông buồn cho đến cuối đời , nhưng ba phần buồn tự mình , còn bẩy phần buồn ... nhân thế !

Chị của ông ( bài chị tôi ) cũng chỉ là một điển hình của thời thế :

Bước chân đất trượt trên oan nghiệt

Đường xa từng vết xước trong hồn

Lăn lóc hết thời lăn lóc hết

Cánh tay còn níu nỗi tang thương

.........

Đôi mắt chị quầng đen thời thế

Nghĩa cố hương là nghĩa lưu đày

Giọt lệ lăn hết thời thơ trẻ

Ngậm ngùi như những bụi mưa bay

rồi lan man ông buồn cho Hà Nội :

Hỏi ngàn năm đã nghe chưa

Gọi ngàn năm dội tiếng thưa tuyệt tình

và Huế :

Ta về ta với trời xanh

Lòng ta đã vấn mấy vành khăn sô

Tự chiêm bao đến bây giờ

Huế ơi , máu thắm những tờ sử xanh

dến Sài Gòn :

Ta về mây phố về chưa

Mắt trông chớp bể vai mưa đầu nguồn

Về như sương khói hoàng hôn

Lao đao cơn gió ngõ buồn trăm năm

Về nghe đường đá ăn năn

Hàng cây sám hối nhà oan khuất người

Ba trăm năm Sài Gòn ơi

Bãi dâu đất lở cát bồi phù du

Về ta một bóng thiên thu

Áo che trời rộng lòng như sông này

Môi đoạn tình uống chẳng khuây

Một ly cố quận rót đầy oán sâu

Về bôi mặt nhọ tìm nhau

Hỏi trăng xưa khuyết

Hỏi châu ngọc chìm

Khoa Hữu

Cuối cùng , vị thượng tọa của bộ lạc đã buông xả trong máu lệ bi thương , đã phá chấp trên phím dương cầm hay máu xanh , đã đạt đạo giữa rừng khuya nằm đợi bóng sao mai , và rất thiền khi nghe tiếng ve sấu ở trường sơn

HỒN AI ĐÓ

Tiếng ai khóc trong đêm trường uất hận

Lời ai ru tràn máu lệ bị thương

Hồn ai đó đôi tay gần sờ soạng

Là hồn tôi tìm dấu cũ quê hương

Ai tóc trắng sững sờ trên tuyết lãnh

Bước chập chờn heo hút giữa chiều sương

Viên đá nhỏ mấy nghìn năm cô quạnh

Hồn tôi đâu trên dấu vết hoang đường

T.S.

MỘT BƯỚC ĐƯỜNG

Một bước đường thôi nhưng núi cao

Trời ơi mây trắng đọng phương nào

Đò ngang neo bến đầy sương sớm

Cạn hết ân tình nước lạnh sao ?

Một bước đường xa , xa biển khơi

Muôn trùng sương mỏng nhuộm tơ trời

Thuyền chưa ra bến bình minh đỏ

Nhưng mấy nghìn năm tống biệt rồi

Cho hết đêm hè trong bóng ma

Tàn thu khói mộng trắng ngân hà

Trời không ngưng gió chờ sương đọng

Nhưng mấy nghìn sau ố nhạt nhòa

Cho hết mùa thu biệt lữ hành

Rừng thu mưa máu dạt lều tranh

Ta so phấn nhụy trên màu úa

Trên phím dương cầm hay máu xanh

T.S.

ÁC MỘNG RỪNG KHUYA

Lại ác mộng bởi rừng khuya tàn bạo đấy

Thịt xương người vương vãi lối anh đi

Nhưng ánh mắt không căm thù đỏ cháy

Vì yêu em trên cây lá đọng sương mai

Anh chiến đấu nhọc nhằn như cỏ dại

Thoảng trông em tà áo mỏng vai gầy

Ôi hạnh phúc anh thấy mình nhỏ bé

Chép tình yêu trên trang giấy trắng thơ ngây

Đời lữ khách biết bao giờ yên nghỉ

Giữa rừng khuya nằm đợi bóng sao mai

Để một thoáng giấc mơ còn kinh dị

Dáng em buồn bên suối nhỏ mây bay

T.S.

TỰ TÌNH

Còn nghe được tiếng ve sầu

Còn yêu đốm lửa đêm sâu bịt bùng

Quê người trên đỉnh trường sơn

Cho ta gửi một nỗi hờn thiên thu

T.S.

Việt Nam 4-4-14

C.D.M.