Một số khái niệm về: Khoảng cách, dấu và chữ

Một số khái niệm về: Khoảng cách, dấu và chữ

Hoàng thị T.L.¹, Lê Đình C.T.², Nguyễn H.T.³

(Thứ tự ABC)

¹ Cựu gs Trường Nguyễn Trung Trực, RG, VN,

² Cựu gs Đai-Học Sherbrooke, QC, Canada,

³ Đại-Học Huế, Khoa Công-Nghệ Thông-Tin, Huế, VN.

Lời thưa trước

Bài nầy có một chút kỹ thuật, tuy nhiên nó vẫn vui, nằm trong tình hữu nghị của báo TH và hơn nữa, người đọc có thể đóng góp cải tiến được nội dung của bài.

Phần 1

Đoạn 1

I- Mở đầu

Dĩ nhiên ngày xưa đi học ở trường quê chữ viết bằng tay cho nên thường các khoảng cách giữa chữ và dấu cuối câu, chấm hay phẩy, không được xác định rõ ràng. Thí dụ, câu sau đây

         Tôi đi học. Hằng năm, cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và…

đã viết là                   

Tôi đi học . Hằng năm,cứ vào cuối thu ,lá ngoài đường rụng nhiều và …

Khi khoảng cách giữa chữ và dấu chấm hay phẩy thí dụ không được xác định rõ, người đọc trong một bài văn dài có cảm tưởng người viết ẩu tả bừa bãi.

Bây giờ, số bài gõ càng nhiều đăng trên nhiều loại sách vở, báo chí in cũng như điện tử. Chúng tôi thiết nghĩ, nếu có một phần mềm đề kiểm tra và sửa đổi sự chấm câu cho tiếng Việt thì có thể đó là một bổ túc cần thiết cho những người sáng tạo báo chí và văn chương.

Những tác giả bài nầy, không ai chuyên môn về ngôn ngữ học, chỉ muốn góp nhặt và tổng kết những cấu trúc thông thường về dấu câu trong tiếng Việt, để có thể góp phần vào sự phát triển một phần mềm hữu dụng cho người gõ tiếng việt.

Hơn nữa, dấu không phải chỉ có dấu câu mà còn có nhiều dấu khác nữa hoặc có vẻ toán hơn hoặc ít thông dụng hơn.  

Để định rõ chi tiết kỹ thuật cho sự viết phần mềm về cách sắp đặt giữa khoảng cách, dấu và chữ, chúng tôi xin đề nghị trong bài nầy: (a) –  một vài qui luật thông thường mà tiếng việt thường hay dùng, (b) – dùng comments hay lời bàn liên kết với bài mà Blog cho phép để quí Thầy Cô Anh Chị Tha-Hương (TCAC-TH) góp thêm ý kiến. Phần mềm viết ra, nếu chạy tốt, sẽ phổ biến trong bài kế tiếp « Khoảng cách, dấu và chữ. Phần 2: cài và áp dụng phần mềm » cho tất cà TCAC-TH dùng (nếu thích).

Bài viết nầy gồm có, sau Mở đầu, hai phần chính: Định nghỉa Khoảng cách, dấu và chữ, Qui Luật đề nghi và cuối cùng là Kết Luận.

II- Định nghĩa

Định nghĩa khoảng  trắng, khoảng cách, khoảng trống (Space):

Khoảng trắng hay còn gọi là khoảng cách (space) là khoảng trống đơn vị giữa 2 chữ hay dấu thấy được. Khoảng cách sẽ viết tắt là (KC).

Khoảng cách (space) thí dụ theo đinh nghĩa ASCII (American Standard Code for Information Interchange) là: (010 0000 theo nhị phân) (32 theo thập phân).

010 0000

32

(space)

Định nghĩa dấu:

Nếu lấy 1 keyboard (bàn chữ) tiếng Anh làm tiêu chuẩn, thì dấu có thể định nghĩa là những ký hiệu sau đây:

 ~ ` ! @ # $ % ^ & * ( ) _ - + = { [ }] | \ : ; “ ‘ < , > . ? /

           

Chúng ta có thể phân biệt 5 loại dấu:

(a)  Dấu câu thông thường là 6 dấu sau đây ! : ; , . ? 

Dấu than !, Hai chấm :, Chấm Phẩy ;, Phẩy , , Dấu (1) chấm . , Dấu Hỏi ?

(b)  Dấu câu bất thông thường có thể là những dấu sau đây:

Dấu (3) chấm, hay dấu lững . . .  , (dấu 3 chấm thật ra là dấu chấm kép vói 3 dấu 1 chấm không có trên bàn chử)

Dấu mở ngoặc đơn (, Dấu đóng ngoặc đơn ),

Dấu mở ngoặc đơn trên ‘, Dấu đóng ngoặc đơn trên ‘,

Dấu mở ngoặc kép “, Dấu đóng ngoặc kép ”,

Dấu mở ngoặc vuông [, Dấu đóng ngoặc vuông ],

Dấu mở ngoặc móc {, Dấu đóng ngoặc móc },

Dấu ngang dài  – , Dấu ngang (cụt) -, Dấu nối _

(c)  Dấu đối xứng thường là dấu toán sau đây ~ @ & * - + = < > /

Dấu ngã gần bằng ~, Dấu át hay a thương mại @, Dấu và &, Dấu cộng +, Dấu trừ -, Dấu bằng =, Dấu nhỏ <, Dấu lớn >, Dấu chia, dấu trên (dấu « sur », dấu suyệt) /

(d)- Dấu ngoại lệ là những dấu sau đây # $ % *

Dấu số #, Dấu tiền $, Dấu phần trăm %, Dấu sao (cho chú thích ở dưới) *.

(e)- Dấu đăc biệt là những dấu còn lại: ` ^ | \ với dấu nhân x hay dấu nhân chấm (.).

Dấu mũ ô ngoài ^, Dấu gạch đứng |, dấu gạch nghiêng \, dấu móc trên `. Bốn dấu sau cùng nầy tiếng việt it dùng.

Dấu nhân x hay dấu nhân chấm . là những dấu hay dùng nhưng khó phát hiện bởi phần mềm đơn giản.

Chú ý:  Những dấu nầy khác với sáu thanh điệu (sắc, huyền, hỏi, ngã, nặng và ngang) là những dấu thanh riêng biệt của nguyên âm tiếng việt.

Định nghĩa chữ hay từ:

Trong lãnh vực bài nầy, mọi ký hiệu khác không phải dấu, hay khoảng trống được xem như là một từ hay một chữ.

III- Qui Luật đề nghị

Những qui luật nầy không hẳn là mới lạ chỉ dựa vào cách viết thông thường mà thôi. Để tiện việc trình bày chi tiết cho phần mềm, qui-luật đề nghị sẽ dưa vào 5 cách phân loại dấu ở phần Định nghĩa trên. Sau đây là vài qui luật đề nghị cho Khoảng cách, dấu và chữ.

A)   Dấu câu thông thường (DCTT):

Với 6 dấu sau đây ! : ; , . ?  (Dấu than (DT !), Dấu Hai chấm, (DHC :), Dấu Chấm Phẩy (DCP;), Phẩy (DP,) , Dấu (1) chấm (DC .) , Dấu hỏi (DH ?)), Qui Luật 1 có thể viết dưới dạng là

(Từ cuối thấy được)(DCTT)(KC)(Từ đầu thấy được)  (QL1)

VD:  Trong Tôi đi học. Hằng năm, (Từ chót thấy được) là chữ c, (DCTT) là dấu . chấm, (KC) là 1 khoảng trống, (Từ đầu.thấy được) là chử H.

QL1 thật ra rất thông thường cho tiếng Anh, Mỹ và Pháp. Qui luật nầy cũng có ghi cho tiếng Việt trong Wikipedia: Cẩm nang biên soạn [1]. Ngoài ra, cách xử dụng dấu câu được trình bày trong hai Tài Liệu Tham Khảo kế tiếp [2, 3].

Chú ý:  (Từ đầu thấy được) lắm khi không cần thiết, khi ở cuối một đoạn hay một tiết mục.  

VD:  Trong Tôi đi học. (Xuống hàng)

B)   Dấu câu bất thông thường:

·       Dấu 3 chấm (D3C), hay dấu lửng . . . 

Dấu 3 chấm là dấu chấm kép gồm 3 dấu chấm không có trên bàn chữ bình thường, QL1 có thề tổng quát hóa cho dấu kép (D3C) nầy dưới dạng:

(Từ cuối thấy được)(D3C)(KC)(Từ đầu thấy được) (QL2)

VD: Em… kiệt… sức… rồi… anh… ơi.

Đôi khi D3C có thể được để sau dấu phầy như QL3 sau đây:

(Từ cuối thấy được)(Dấu phẩy)(D3C)(KC)(Từ đầu thấy được)                                                                                (QL3)

VD: sự vật, hiện tượng,… trong một chủ đề

·       Dấu mở ngoặc (DMN):

Những dấu mở ngoặc đơn hoặc kép là: Dấu mở ngoặc đơn (, Dấu mở ngoặc đơn trên ‘, Dấu mở ngoặc kép “, Dấu mở ngoặc vuông [, Dấu mở ngoặc móc { đều có thể ghép váo QL4 sau đây:

            (KC)(DMN)(Từ đầu thấy được)                    (QL4)

VD: “Sẽ có lần chúng ta ra đi"

·       Dấu đóng ngoặc (DĐN)

Dấu đóng ngoặc đơn ), Dấu đóng ngoặc đơn trên ‘,Dấu đóng ngoặc kép ”, Dấu đóng ngoặc vuông ], Dấu đóng ngoặc móc } đều có thể ghép váo QL5 sau đây:

 (Từ cuối thấy được hay DT hay DH)(DĐN)(KC)      (QL5)

VD: Tôi quen anh Quang (rất tình cờ) nhờ một người bạn cũ.

VD: Cô bé nhà bên (Có ai ngờ!)

DĐN ở cuối câu có thể trống hay có thể có DC, DCP hay DP:

            (DĐN)                                                           (QL6a)

            (DĐN)(DC hay DP hay DCP)                        (QL6b)

VD: Cô bé nhà bên (Có ai ngờ!)

VD: Hoài Chân giới thiệu Thanh Tịnh trong quyển Thi nhân Việt Nam (1942).

VD: «Làm dân, ta trả nợ non sông!».

·       Dấu gạch dài (DGD) –

Thường thường dấu ngang dài (DGD) theo qui luậi (QL7) sau đây:

                  (KC)(DGD)(KC)                                      (QL7)

VD: Đặng Dung – một đời dũng sĩ với quốc gia – viết bài thơ rất tượng hình mài gươm dưới nguyệt.

VD: Nhạc Việt Nam những năm 1930 – 1945 có nhiều bài rất hay.

·       Dấu gạch ngắn (DGN) -

Khi ở đầu câu, DGN có dạng (QL8)

                        (DGN)(KC)                                       (QL8)

VD: - Anh đi đâu thế?

       - Tôi đi chợ thôi mà.

       - Diệt giặc ngoại xâm

·       Dấu gạch ngắn (DGN) -, Dấu nối dưới (DND) _  

Trái với dấu gạch dài, dấu gạch ngắn (DGN) ở giữa câu và dấu nối dưới (DND) ­_ còn có thể không cần khoảng cách như QL7.

(Từ cuối thấy được)(DND hay DGN)(Từ đầu thấy được)             

                                                                                (QL9)

VD: Báo Tha-Hương_Rạch-giá

VD: Pi-cát-sô

·       Dấu ghép với ngoặc đơn (DGNĐ): ( )

Nhiều dấu kép tạo bởi dấu than hay dấu hỏi hay cả đôi nằm giữa dấu ngoặc đơn như (!), (?), (!?). Dấu kép với ngoặc đơn (DKNĐ) được xem như tạo bởi qui luật (QL10) sau đây:

(DGNĐ) = (DMN đơn)(DT hay DH hay DTDH)(DĐN đơn)

(QL10)

VD:  (?) (!) (!?)

Thường thường DGNĐ là những dấu cuối câu cho nên QL11a, b được đề nghị như sau:

         (KC)(DGNĐ)                                            (QL11a) 

         (KC)(DGNĐ)(DC hay DP hay DCP)         (QL11b)

VD:     cháy mất nhà (?)

VD:     Nó làm mất hết tiền (!)

VD:     hắn là kẻ lừa đảo (!?).

(Xin xem tiếp Phần 1 Đoạn 2)

TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1] vi.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Cẩm_nang_biên_soạn

[2] Các dấu câu trong tiếng Việt (NgonNgu.Net)

[3] thanglee.wordpress.com/.../cach-sử-dụng-cac-dấu-cau... ThangLee, Cách sử dụng các dấu câu trong tiếng Việt!,  Tháng Ba 1, 2010, Tập tin cũng được lưu ở: Dạy và học.