MẠCH VẠN NIÊN
Bân là tên cô gái Bắc mà tui buộc lòng phải gặp nàng gần năm mươi năm về trước. Tên Bân bây giờ chẳng ai dám đặt cho con gái vì nó huý kỵ giống như gia đình nào họ Phan thì không dám đặt tên con gái là Kim Liên vì ghép lại thành Phan Kim Liên thì húy kỵ với nàng cùng tên là vợ của Võ Đại Lang bị em chồng là Võ Tòng mần thịt vì tội lẳng lơ ngoại tình trong truyện Thủy Hử. Thật ra Phan Kim Liên và Võ Đại Lang là những nhân vật có thật ngoài đời ; Võ Đại Lang đẹp trai giàu có không gù lưng nghèo hèn bán bánh bao như trong truyện, còn Phan Kim Liên nết na thùy mị là một hiền thê nhưng vì họ có mối thâm thù với người kể truyện nên bị Thị Nại Am xuyên tạc sự thật dựa theo lời người kể....Tên Bân là tên chữ Hán vì thuở xưa người Bắc rất trọng Nho nên đặt tên con thường dùng Hán Nho không giống như người miền Nam mộc mạc đến trắng trợn đặt tên con là Chơi Bời Rảnh Rang, Vui Tươi Ôm Ngủ, Lông Thẹp Đen Thùi...hoặc văn chương hơn thì Còn Lương Dư Hậu. Hay bình dân hoa mỹ một chút khi nhìn quanh thấy những cây hoa trái trồng quanh nhà thì có Cúc, Điệp, Huệ, Bằng Lăng, Phượng, Quỳ, Quýt, Mận, Đào, Bưởi...Trong những truyện của nhà văn Lê Xuyên ta không thấy những tên Hán Nho nào như Hùng Dũng Cường Thịnh mà là những tên rất bình dân như Chú Tư Cầu, Phấn, Nhạn, Nguyệt v..v..Còn Tứ Đại Mỹ Nhân xưa của Miền Nam cũng có những tên mộc mạc chất phác như Cô Ba Trà, Cô Tư Nhị, Cô Ba Xà Bông. Ngay cả người đẹp Nam Phương Hoàng Hậu từng đi Tây học cũng có tên là thị Lan.
Trở lại tên Bân, chúng ta thấy con gái tên nầy đã lạ mà cũng không ai đặt. Thật ra tên Bân có tới tới tám nghĩa khác nhau mà nghĩa nào cũng tốt. Ta chỉ viết là Bân đơn giản có một chữ nhưng người Trung Hoa có tới tám chữ viết và tuỳ theo chữ viết mà có nghĩa khác nhau. Ngay cả ngày xưa bên Tàu cũng có một nước tên là Nước Bân. Nàng Bân ở đây có nghĩa là mộc mạc nhưng không quê mùa mà hoàn mỹ. Vậy chắc thân sinh của nàng Bân chọn cho nghĩa nầy. Nhưng tại sao tên đẹp như vậy mà ngày nay người Miền Bắc không ai dám chọn tên nầy đặt cho con gái ?
Nàng Bân mà tui gặp là ở gần Sa Pa, nàng là sơn nữ. Mùa hè năm 1977 bọn tù tụi tui bị chuyền từ Trại tù Hoàng Liên Sơn lên
trại tù Phong Quang thuộc tỉhuộc tỉnh Lào Kay. Trại nầy nằm giữa Lào Kay và Sa Pa khí hậu rất lạnh vì hầu hết ở độ cao trên ngàn mét. Người dân miền Bắc nhạo báng là tụi tui được đi nghĩ mát ở Sa Pa. Tụi tui được biên chế vào đội Văn Nghệ gồm có 42 thằng. Đại Úy Nguyễn Tường Thược làm đội trưởng, Thiếu Tá Nguyễn Quang Hà (em nhà văn Văn Quang) làm đội phó. Lên đây 42 đứa tụi tui chỉ ăn rồi tập hát diễn kịch không phải đi lao động như các đội khác. Vỡ kịch ăn ý nhất diễn vào dịp Tết năm đó là vỡ Trận Tuyến Ven Đô (vỡ kịch nòng cốt của CS thời đó ). Không biết Cán Bộ Quản Giáo nhìn thế nào mà chọn tui đóng vai chính là Ông Bảy Đờn, còn Tám Khỏe thì Đại Úy Trương Hữu Trường đóng. Tui và anh Trường nhập vai những ông già 70 thật hoàn hảo. Thuở ấy tui mới 30 nhưng thiếu ăn nặng có 37 kg và tù tội trông tui cũng chẳng khác lão già nên lên sân khấu chỉ cần make up sơ sơ là đạt. Tui từ đó chết tên Ông Bảy Đờn luôn. Tui nhập vai ăn tiền đến đổi chẳng nhữngTrung Úy Đỗ Lệnh Khải (tốt nghiệp Đạo Diễn Hollywood) mà Cán Bộ Quản Giáo cũng phải thán phục.
Mùa đông năm ấy tụi tui chỉ ở trong nhà tập ca hát và diễn kịch đâu biết anh em các đội khác đang dầm mình trong mưa gió lao động lạnh lẽo giữa ruộng nương sơn khí. Hết Tết là tụi tui cũng không còn trình diễn nên cũng phải đi lao động giữa mùa lúa chiêm. Tết đến là trời tương đối đỡ lạnh nhưng đến tháng Ba là có một đợt lạnh dữ dội khác trước khi ông trời thật sự sang xuân. Người Bắc có câu " Rét tháng Ba bà già chết cóng " để chỉ cái lạnh muộn màng nhưng không kém cái lạnh đúng mùa. Và còn gọi cái rét nầy là Rét Nàng Bân. Tương truyền trong dân gian là nàng Bân có chồng nhưng vụng về như Vợ Thằng Đậu, nàng đan cái áo ấm cho chồng để mặc mùa đông mà đan mãi không xong đến tháng Ba mới hoàn thiện. Thương chồng muốn thấy chồng mặc chiếc áo nhưng khí hậu lúc nầy tương đối mát mẻ, không biết làm sao nàng bèn khẩn cầu Trời Phật cho lạnh trở lại để chồng nàng có dịp mặc áo. Lòng thành của nàng được Phật Trời chứng dám nên ngoài Bắc đến tháng Ba là có đợt khí hậu lạnh kinh khủng khác trước khi sang xuân. Và cá rét nầy người Bắc gọi là Rét Nàng Bân.
Theo chân anh em xuống ruộng trong một thung lũng tương đối hẹp mưa lất phất. Ai có nằm trong hoàn cảnh nầy mới cảm nhận được thế nào là mưa phùn gió bấc và cái rét Nàng Bân. Lạnh buốt xương không chịu đựng nỗi tui mới nhờ anh H