Những người muôn năm cũ

Hải Vân

Khi tôi lớn lên thời hoàng kim của những Ông Nghè Ông Cử không còn nữa. Hình ảnh Quan Trạng vinh quy bái tổ chỉ còn trong sách vở, trong từng câu chuyện được bắt đầu bằng hai chữ “ngày xưa.” Ngày xưa – nghe xa vời như huyền thoại một mẹ trăm con, như vầng trăng cổ tích chỉ còn trong vườn trí tưởng. Giữa mờ sương kỷ niệm, bóng dáng “Ông Đồ” thoắt ẩn thoắt hiện, vụt ngời sáng chợt tan biến, gợi lên trong lòng tôi một tình cảm bi thương đau đớn, hệt như phút rực rỡ để rồi lâm chung của vầng thái dương trước cảnh chiều tà.

Tôi như chợt thấy đất trời xuân năm cũ, có một cụ già ung dung tự tại bày mực tàu giấy đỏ giữa phố thị đông người. Ông đồ đã về ư…? Vâng! Ông về trong giòng thơ của thi nhân họ Vũ

“Mỗi năm hoa đào nở

Lại thấy ông đồ già

Bày mực tàu giấy đỏ

Trên phố đông người qua”

Có điều gì đơn sơ hơn, thuần khiết hơn, đẹp đẽ hơn cảnh ông giáo khăn đóng áo dài ngồi bên hè phố, giữa những câu đối đỏ phất phơ trước gió, giữa sắc hồng tươi thắm của hoa đào. Thật gần gũi mà không tầm thường. Thật trang trọng mà vẫn thân quen. Đây phải chăng là nét độc đáo trong thi pháp của Vũ Đình Liên, khi mô tả một nhà giáo giữa chợ đời?

Không hề có con số để kiểm kê xem mỗi ngày ông cụ viết mấy trăm mấy ngàn câu đối. Nhưng chỉ cần đọc câu thơ “Bao nhiêu người thuê viết,” người ta biết ông giáo viết chữ Nho rất “đắt hàng.” Ôi! “Bao nhiêu người thuê viết!” Cụm từ “bao nhiêu” nói lên con số nhiều không đếm được, thế mà ông giáo vẫn tĩnh lặng trầm tư. Dường như sự chừng mực sự khiêm tốn của nhà nho ẩn tàng ngay trong tâm hồn Vũ Đình Liên, nên thi nhân mới có thể mô tả đúng phong cách chính nhân quân tử của người từng học sách thánh hiền. Dẫu “bao nhiêu người thuê viết” cũng chỉ “đạm nhược như thủy” mà thôi. Buồn vui không tỏ lộ, lúc nào cũng bình lặng như nước. Tưởng nói lên được tâm ý của người xưa như Vũ Đình Liên, quả thực là người có ngọn bút thần tài hoa.

Với phong thái uy nghi nghiêm cẩn, với “Hoa tay thảo những nét. Như phượng múa rồng bay,” cõi người ta tin rằng nhà giáo viết chữ Nho sống mãi với thần bút uyên nguyên của riêng ông. Nhưng buồn thay! Ông đã bị bỏ quên, thậm chí bị bỏ rơi! Hoặc vì Tạo Hóa luôn đố kỵ hồng nhan luôn ghét ghen người tài hoa xuất chúng. Hoặc vì lòng người ta vốn bạc như vôi, rất mau quên những gì bản thân từng trân quý. Hoặc vì cuộc sống như một giòng sông bất ngờ rẽ sang nhánh khác…Nên đến một hôm

“Ông đồ vẫn ngồi đấy

Qua đường không ai hay

Lá vàng rơi trên giấy

Ngoài trời mưa bụi bay”

Làm sao có thể chịu đựng được sự rẻ rúng sự coi thường, của những kẻ trước đây đã từng“tấm tắc ngợi khen tài?” Nỗi đau cao vời ai thấu? Người đời vô tâm mau quên chóng chán không hiểu, nhưng Vũ Đình Liên hiểu. Thi nhân không những hiểu mà còn bộc lộ rõ rệt khí phách và tâm thái “an bần lạc đạo” của nhà giáo ngày xưa. Nếu là kẻ vốn kiêu bạc khi lâm bước đường cùng sẽ trở nên “khinh thế ngạo vật,” hằn học cay đắng đay nghiến cuộc đời. Nhưng người thầy chính nhân quân tử chỉ thinh lặng cảm thán:

“Nhưng mỗi năm mỗi vắng

Người thuê viết nay đâu

Giấy đỏ buồn không thắm

Mực đọng trong nghiên sầu!”

Không phải là lời oán trách. Chỉ là câu tự hỏi “Người thuê viết nay đâu..?” Và tấm lòng cảm thương “Mực đọng trong nghiên sầu!” Hình như đất trời vạn vật cùng nghe thấy tiếng thở dài não ruột của bậc hàn nho, trước chợ chiều ngày xuân vắng khách. Vì khí khái ông đồ cam chịu sống cuộc đời khốn khó, hay vì cảm được hồn giấy mực linh thiêng cũng đang nặng trĩu giọt sầu, nên ông đành ôm nỗi buồn lỡ vận?! Vũ Đình Liên đã làm cảm động lòng người, khi khắc họa hình ảnh ông giáo trầm tư ngồi hiu hắt giữa mưa bụi giăng mờ, giữa lá vàng rơi trong chiều gió

“Ông đồ vẫn ngồi đấy

Qua đường không ai hay

Lá vàng rơi trên giấy

Ngoài trời mưa bụi bay”

Tôi như nhìn thấy những giòng lệ đồng thanh đồng khí của Vũ Đình Liên, khóc thương thân phận lao lung của kiếp người cùng khốn, tâm hồn âm thầm hoài cảm

“Năm nay đào lại nở

Không thấy ông đồ xưa

Những người muôn năm cũ

Hồn ở đâu bây giờ!”

Nhà thơ muốn gì khi ngược bóng thời gian đi tìm cái hư bên cái thực? Phải chăng vì muốn làm sống dậy khí phách anh linh của ông giáo tài hoa một thời vang bóng, thi nhân đã viết ra những lời kiếm tìm tha thiết ấy? Tìm người như thể tìm chim, huống là chiêu hồn quá khứ! Thế mà thi nhân vẫn trông đợi, như trông đợi nửa kia của bản ngã từ thiên cổ trở về.

Hoa đào vẫn nở, sắc hồng không phai. Nhưng mực tàu giấy đỏ đã hồ tàn! Người xưa đâu…!?

Quả thực ngày nay cố nhân không còn nữa! Chỉ còn lại bài thơ hoài cổ, u uẩn vô cùng! Xuân về Tết đến, tôi nghe âm vang trong chiều gió tiếng thơ…

“…Những người muôn năm cũ

Hồn ở đâu bây giờ!”

Lòng chợt ngậm ngùi! Giữa giòng sóng biếc phân tranh. Hồn xưa ấm lạnh biên thành vãng lai. Về qua cõi mộng gót hài. Chân mây khuất nẻo còn ai nhớ người!

Một ông đồ-1915 – NGUỒN PINTEREST.COM