Những ngày đầu tiên ở Rạch Giá

____________

Ngô Quang Hòa

Trong bài viết trích từ Hồi Ký dưới đây, có nói đến cách phát âm [ r [ của người Rạch Giá. Tôi chỉ muốn ghi nhận lại sự việc như một phương âm chứ không có ý xấu. Mong người Rạch Gía thông cảm cho.

Bình sinh ra ở quận Thốt Nốt, thuộc tỉnh An Giang, cách thị xã Long Xuyên 18 km về hướng đông nam. Năm 1960 ba Bình đi lập nghiệp ở Rạch Giá và ba năm sau, mẹ Bình và anh chị em Bình cũng đến định cư tại đây.

Lần đầu tiên, thằng Bình, con Tư Tho được về Rạch Giá, rất phấn khởi. Những năm học ở trường nội trú trên Thủ Đức, nó từng đi nghỉ mát ở Vũng Tàu. Nó nghe nói Rạch Giá cũng có biển. Nó tưởng tượng ra một “bãi biển Vũng Tàu” ở Rạch Giá. Nhà nó cách cầu đúc Nguyễn Trung Trực hướng ra biển chưa tới một trăm mét. Nó chạy đến cầu đúc để ngắm bãi biển “Vũng Tàu”. Đứng trên cầu, nó ngạc nhiên, thất vọng. Đúng lúc nước ròng, dòng sông cuồn cuộn đổ ra biển. Ngoài kia, một bãi sình mênh mông nổi lên giữa một biển nước đục ngầu phù sa. Tít ngoài xa hiện ra một hòn đảo mờ xanh nhạt.  Biển Rạch Giá chớ không phải biển Vũng Tàu.

Bỗng từ phía sau, một người đến nắm vai nó. Nó quay lại nhìn viên cảnh sát  áo trắng gác cầu. Ông ta chỉ một tấm bảng nhỏ treo trên lang cang cầu: “Cấm đứng ngồi trên cầu”. Nơi cửa biển, dòng sông chảy rất xiết. Để bảo đảm an toàn, người ta ngăn cấm khách đi đường dừng lại hóng mát nơi đây. Nó thất vọng định quay về nhà nhưng rồi tiếp tục vượt qua chiếc cầu đúc.

Đầu cầu đúc là một ngả tư. Bình dừng lại đảo mắt quanh và thấy hai căn nhà đối diện nhau ở ngay đầu đường. Hai căn nhà có cùng một lối kiến trúc rất lạ so với các nhà thường thấy ở Việt Nam. Đó là hai căn nhà sàn nhưng đúc bằng bê tông. Nó lại tiếp tục rẽ về hướng biển. Đi qua một sân quần vợt có lưới bao bọc xung quanh, nó bắt đầu cảm nhận luồn gió mát mẻ từ biển khơi. Bờ sông bên kia hàng hàng lớp lớp đá xanh nằm cặp theo bờ nước. Có lẽ để chống đỡ những cơn sóng biển hoặc dòng nước chảy xiết có thể làm lỡ đất. Bờ bên sân quần vợt được xây bờ đá dày khoảng bốn tấc, cao gần bốn thước từ mặt nước ròng, kè từ đầu cầu đúc ra đến con đường sát mé biển. Bình bước đến ngồi trên bờ kè nhìn ra biển rộng mênh mông. Mùi bùn, phù sa theo cơn gió biển quyện vào không khí. Một số người đi lại trên bãi bồi màu xám đen. Xa hơn một chút, mấy người vây quanh một chiếc tắc ráng. Tít ngoài khơi nổi lên một hòn đảo mờ mờ xanh, dáng như một con rùa phổng lồ nổi giữa biển. Thật là ngộ nghĩnh. Bình bỗng nhớ đến những bức ảnh trong truyện tranh Tây Du Ký, đoạn nói về thầy trò Tam Tạng được một con rùa khổng lồ đưa qua sông cùng các bộ kinh Phật.

Con đường ven biển khúc này khá vắng vẻ, không thấy nhà cửa gì nhiều. Xa xa, hình như là khu dân cư với những căn nhà mái thấp và không ngăn nắp gì. Người dân có vẻ đang bận rộn với việc gì đó. À, thì ra họ đang phơi những con cá khô trên những vỉ đan bằng tre. Thỉnh thoảng, một cơn gió thuận chiều đưa mùi cá khô xộc vào mũi nó. Nó định tiếp tục đi xa hơn nhưng dùng dằng, sợ đi lạc nên trở gót quay về nhà. Khi vừa đến sân quần vợt, Bình nghe thấy tiếng máy tàu. Chiếc tắc ráng ngoài khơi khi nãy đang chở đầy ắp những con hến cố vượt qua dòng nước ngược đi sâu vào bên trong.       

Những ngày đầu sống ở Rạch Giá, thằng Bình nghe tiếng rao hàng: “Ai… bánh cà bắp hông?” Nó tò mò, gọi mua thứ bánh lạ này. À, thì ra đó là loại bánh lá dừa nơi quê nó. Ở Rạch Giá, người ta gói bánh này bằng lá dừa nước non, tiếng địa phương là lá cà bắp. Nó còn học thêm được hai tiếng “lòn xòn” là món bánh lọt.

Đối diện với nhà nó có một trường dạy đánh máy chữ. Trường không lớn nhưng có vẻ khang trang. Một dàn âm thanh hỗ trợ cho việc giảng dạy. Tiếng loa vang lừng cả xóm. Các học viên được dạy khá bài bản. Sau một thời gian ngắn làm quen với máy, học viên được luyện ngón “dix doigts” (mười ngón). Bàn phím được gắn thêm nắp che kín mặt chữ.

Thỉnh thoảng, lớp học được xả hơi bằng những tiết mục văn nghệ cây nhà lá vườn. Các học viên thi thố tài ca hát. Một ca sĩ hát bài “Đám cưới đầu xuân”: “Bướm bay vô vườn mà nước mắt “gưng gưng”. Thằng Bình ngạc nhiên sao người “Gạch Giá” lại phát âm “e rờ” thành “e gờ”. Khi học ở quê, thầy giáo thường bắt nó phải đánh lưỡi khi đọc chữ “r” một cách “rõ ràng” chứ không phải “dõ dàng”.

Sau này, hình như cái “gõ gàng” đó lại lan ra nhiều tỉnh khác nữa.  

Thị xã Rạch Giá nằm ngay bên bờ biển. Trong vùng vịnh, các loài thủy hải sản rất phong phú. Rạch Giá là vùng nước ngọt nhưng lại tiếp giáp với biển nên môi trường và sinh vật cũng khác lạ hơn vùng Long Xuyên. Ở đây người dân có thể ăn được cá biển cũng như cá đồng còn tươi mới. Một giai thoại khá lý thú được nhiều người kể lại: Một nam công chức trẻ hay quân nhân gì đó, độc thân, mới về nhận nhiệm sở ở Rạch Giá. Buổi sáng đi chợ, anh ta hỏi mua một con cá lạ. Chị bán cá vui vẻ trả lời là “cá Sạo”. Anh ta chưng hửng nhìn chị ta một lúc rồi đổ quạu nạt lại: “cá Ngựa” chứ “cá Sạo” gì. Đôi bên bắt đầu lớn tiếng qua lại. May thay, có người biết chuyện xen vào giải thích, giảng hòa. Cá Sạo là tên một loại cá biển ở Rạch Giá, còn cá Ngựa cũng là tên của loài cá biển khác và vùng nước ngọt cũng có.

Chợ cá Rạch Giá còn bày bán nhiều loại cá biển khác. Cá Úc giống con cá tra nước ngọt nhưng nhỏ hơn nhiều. Trứng cá Úc to bằng hạt ngọc trai đeo cổ, màu vàng có vị bùi nhưng không ngon lắm. Cá “người” (ngừ?), theo người đi biển kể lại, khi bị bắt đem lên tàu thì nó hộc máu (có lẽ do sống vùng nước sâu nên khi thay đổi áp suất đột ngột bị vở mạch máu). Lại còn có một con cá không biết do đâu người ta đã đặt tên nó là con cá Ngộ mà nó lại có dáng dấp xấu hoắc chứ. Cá ba thú, cá bạc má, cá thu nhỏ là ba loại cá có màu sắc tượng tự nhưng hình dáng khác nhau chút ít hơi khó phân biệt. Cặp theo các ghe đậu nơi bến chợ, cá chốt tập trung rất nhiều. Chỉ cần vài mươi phút thả câu là có được cả ký lô.

Con “vòm” hình dáng giống con nghêu, hơi dài hơn và dẹp hơn, màu xanh đóng từng mảng lớn theo “đáy” nơi cửa biển. Thịt con “vòm” rất ngon, người dân còn gọi là con “l… tiên”. Khi luộc chín, mở vỏ ra, ở ngay giữa phần thịt có một nhúm lông. Đây là phần độc phải ngắt bỏ đi, nếu không người ăn sẽ bị Tào Tháo rượt. Ghẹ ở Rạch Giá được bày bán quanh năm và rẻ tiền vì khó giữ cho tươi lâu. Ghẹ được ướp nước đá nhưng vẫn còn tươi. Hầu hết ghẹ bán ở chợ to hơn bàn tay người lớn. Chỉ ở Phú Quốc mới được ăn ghẹ tươi còn sống nhăn. Cũng theo kinh nghiệm của người địa phương, ăn ghẹ cũng chỉ nên luộc chín một lần. Nếu luộc lại lần thứ hai thì cũng bị Tào Tháo đuổi.

Sống ở Rạch Giá, Bình hết sức ngạc nhiên khi được ăn canh cá khoai nấu với rau tần ô. Một loài cá có phần thịt mang mùi khoai thật sự. Thịt cá trong veo mà xương mềm, ăn không sợ bị hóc.

Rạch Giá giáp với biển, tuy nhiên hầu như quanh năm nước sông vẫn ngọt. Hằng năm vào mùa hè, nước sông ở cửa biển mới bị nhiễm mặn. Nói là nhiễm mặn chứ thật ra nước sông chỉ hơi lờ lợ thôi. Người dân vẫn có thể dùng để nấu ăn, sinh hoạt. Nguồn nước “phông tên” của thị xã vẫn là nước sông được lóng phèn và sát trùng. Một vài nhà có điều kiện thuận lợi thì đào giếng lấy nước ngọt nhưng cũng ít khi dùng vì đã có sẵn nước máy.

Khoảng trước hoặc sau ngày mùng năm tháng năm âm lịch, ở cửa biển Rạch Giá xảy ra một hiện tượng lạ. Vô số loài cá nổi lờ đờ ven bờ sông. Người địa phương gọi là mùa “cá dại”. Họ chỉ việc dùng vợt, thau, thi nhau vớt cá ven bờ . Có lẽ do thời điểm này, hai con nước biển và sông trộn lẫn một cách khác thường nên cá bị “dại”.

Các loại cá đồng cũng được bày bán rất nhiều ở chợ Rạch Giá như ở các vùng nước ngọt ven sông Tiền, sông Hậu. Cá bóng kèo thì từ miệt thứ chở đến bán rẻ như bèo, dành cho người ít tiền. Những con cá lóc từ Miệt Thứ, có con to đến hai ba ký lô, mọc râu như cá trê.

….

Nếu không có ngày 30-04-1975, có lẽ tôi đã nhận Rạch Giá là quê hương thứ hai vì… tôi đã từng có người yêu tại đây. Vì hai chữ lý lịch, nàng đã phải lên tàu xa quê lưu lạc đến ngày nay. Tôi chỉ có thể liên lạc qua email mà thôi. Có lẽ tôi phải viết rằng tôi đã từng yêu một cô học sinh Nguyễn Trung Trực vì cho đến ngày biệt ly, tôi chưa từng thốt nên lời yêu thương cùng nàng. Nàng có biết chăng ?